Denizcilik, birçok mesleği içinde barındıran güçlü bir çalışma alanıdır. Başta Gemi olmak üzere Gemi Acenteliği, Gemi İnşa Sanayii, Deniz Ticaret Filosu, Balıkçılık, Deniz Turizmi, Yatçılık ve Marinacılık, Sualtı ve Suüstü Sporları, Cansız Sualtı ve Suüstü Kültür Varlıkları, Kruvaziyer Turizm, Kumculuk, Bakım ve Onarım, Yakıt-Kumanya ve Malzeme İkmalciliği, Limancılık, Sigorta ve Gözetim Hizmetleri vb birçok meslek dalları ortaya çıkar ve bunların tümü ülkenin Denizcilik alanında faaliyet göstererek deniz ticaretini oluşturur.
Deniz Ticareti, denizlerin sağladığı kolay, ucuz ve güvenli taşıma imkânlarından yararlanarak bir kıyıdan, diğerine mal taşınması ve mal mübadelesi esasıyla başladı. Bu, zaman içinde yük taşıması ticaretine dönüştü. Bu ticaretin taşıma aracına “Gemi” adı verildi. Geminin hukuki bir varlık, bir işletme olması, gemide çalışanların, taşınan yolcu ve yükün güven altına alınarak taşımanın gerçekleştirilmesi sırasında taşıyana önemli görev ve sorumluluklar getirildi.
Gemi Acenteliğinin Doğuşu
Coğrafi konum itibariyle taşıyanın yabancı ülke limanlarına gönderdiği gemisini, gittiği limanda görev ve sorumluluğunu üstlenen, işlerini yönlendiren, hak ve menfaatlerini koruyan kişi ve kuruluşlara “Liman Acentesi” diğer bir deyimle (Gemi Acentesi) dendi.
Gemi acenteleri, ülkeye güç kazandıran, ülke gelişmelerinin sonsuza kadar devam etmelerini hazırlayan, milletlerarası ilişkilerde etkinlik sağlayan kişi ve kuruluşlardır.
Liman Acentesine, atayanının çıkarlarını iyi şekilde koruması, talimatlarını etkin ve hızlı biçimde yerine getirmesi, geminin gereksinim ve isteklerine ticari çıkarlara uygun olarak yerine getirilmesine özen gösterilmesi, şartları getirildi.
Gemi Acenteliği’nin Tanımı
Gemi Acenteleri, deniz taşıt ve araçları ile yolcu ve yük taşımalarında gemi sahibi, kaptanı, işleticisi ve/veya kiracısı nam ve hesabına üçüncü kişi ve kuruluşlara karşı hak ve menfaatlerini tayin edilen bölge içinde koruyan ve bunun karşılığında ücret alan kişi ve kuruluşlardır.
Gemi Acenteliğinin ana konusu, “ticarette bir başkası için hareket eden; etki yaratan kişi” olarak tanımlanır. Bu tanımın en önemli kısmı, ‘etki yaratan’ ifadesidir. Gemi yöneticisi ve yük sahibi acenteye, coğrafi konum itibariyle yabancı ülke limanlarına gönderdiği gemi ve yük için, kendi çıkarlarını gözeten, talimatlarını alan, onları iyi ve karlı sonuca eriştiren, kendi varlıklarının bir uzantısı olarak bakarlar.
Gemi acenteliği genel anlamda bir işin, verilmiş bir görevin o iş ve/veya görevi veren kişi veya kuruluş adına işi yapabilme yetkisinin bir başka kişiye veya kuruluşa, kuruma tanınma hakkıdır.
“Acente” kavramı, TTK 116. maddesine göre;
“Bir mukaveleye dayanarak muayyen bir yer veya bölge içinde daimi bir surette ticari bir işletmeyi ilgilendiren akitlere aracılık etmeyi veya bunları o işletme adına yapmayı meslek edinen kimseye ACENTE denir” eklinde tarif edilmiştir.
Esas itibariyle acentelik işlevleri yasada belirtilen şekilde olmakla birlikte, birçok meslek gruplarına ayrılmaktadır. Başta “Gemi Acenteliği” -“Sigorta Acenteliği”, – “Seyahat Acenteliği”, – “Havayolu Acenteliği”, – “Oto Acenteliği” – “Satış Acenteliği” gibi birden çok ticari acentelik grupları sayılabilir. Ancak her bir acentelik birbirinden farklı konumlarda çalışmaktadır.
Gemi acentelerinin görevleri
TTK’da her ne kadar “acentelik” konusu tarif edilmiş ise de, “gemi acentelerinin” apayrı bir görevi vardır. Gemi acentelerinin görevi, her zaman için geminin ve ülkenin çıkarlarını en iyi şekilde görevini yerine getirerek korumaktır.
Bunlar sırasıyla:
1. Gemi gelmeden evvel Boğaz Trafik kontrollerine, Liman Başkanlıklarına, Sahil Sağlık, Emniyet ve Gümrük Teşkilatlarına geminin eni, boyu, tonilatosu, geldiği limanı, yükü, yanaşacağı limanı vb gibi bilgileri vermek,
2. Geminin yanaşmasını, tahliye veya yükleme ile ilgili programı, yükleyici-alıcı ve liman işletmeleri arasında iş koordinasyonunu sağlamak,
3. Yükleme-boşaltmalarla ilgili “Olaylar Çizelgesini” tutmak ve ilgililere imzalatmak,
4. Gemi personel değişikliği ve personelin sağlık sorunlarını gidermek, yakıt, kumanya, su, malzeme ikmalleri ile transit olarak gemiye gönderilen yedek parçalarının gemiye verilmelerini koordine etmek.
5. Liman ve gemiyi yükleme-boşaltma sırasında muhtemel olarak etkileyecek çalışma koşulları hakkında Armatörü düzenli olarak zamanında haberdar etmek,
6. Gemiye yüklenen yükün konşimentolarını taşıma anlaşması şartlarına göre tanzim ederek yükleyici/taşıtanlara vermek,
7. Geminin Türk Boğazlarından geçmesi için Boğaz Trafik Kontrol İstasyonlarına, Boğazlar Tüzüğü’nde belirtilen süre içinde bilgilerini vermektir.
Gemi Acentelerinin Yükümlülüğü
Gemi acenteliği faaliyetini gösteren kişi ve kuruluşlar, öncelikle Türk denizciliğinin uluslararası düzeyde onurunu, saygınlığını, menfaatlerini, iktisadi ve ticari itibarını korumak ve Türkiye Cumhuriyeti yasalarına göre ödenmesi gereken vergi, resim, harç, kılavuz-römorkör vb ücretlerin ödenmesini sağlamakla yükümlüdür.
Acente:
1. Gemi gelmeden evvel liman masraflarını, “acentelik, oda ve dernek payları, navlun vergisi ve diğer masraflar dâhil”, gemi sahibi, işleticisi, kiracısı veya genel acentesine bildirerek mutabakat sağlamakla,
2. Gemi sahibi, işleticisi, kiracısı veya genel acentesi ile sağlanan bu mutabakata göre gemi limana gelmeden veya gemi Türk limanını terk etmeden evvel peşin olarak hesabına havale ettirmekle,
3. Acente, gemi limandan kalkışını müteakip kısa sürede liman masraflarını çıkarmak, varsa kullanılmayan bakiye tutarı geciktirmeksizin iade etmekle,
4. Geminin geliş ve gidişinde sağlık, emniyet ve gümrük kontrollerini yapmak ve yaptırmakla,
5. Yükleme ve boşaltmalar için liman işletmelerine müracaatta bulunmak, rıhtım ve barınma ücretlerini yatırmak, yanaşmasıyla ilgili kılavuz ve römorkör talebinde bulunmakla,
6. Gemide bulunan yükün alıcısı veya yükleyicisine “ geminin tahliyeye veya yüklemeye hazır “ olduğunu zamanında bildirmekle,
7. Gemi limandaki yükleme ve boşaltma işini bitirdikten sonra, ilgili kurum ve kuruluşlardan geminin çıkış izinlerini almakla,
8. Geminin liman harcını, sağlık rüsumunu, fener ve tahlisiye ücretleri ile “Navlun Vergisi”ni yasal süreler içinde ilgili kuruluşlara yatırmakla,
9. Yükleme-Boşaltma yapan gemilerin yükle ilgili “Özet Beyanı” yasal süre içinde Gümrük İdaresine tescil ettirmekle, yükümlüdür. vda.org.tr