Taşıma irsaliyesi, ücret karşılığında eşya taşıyanlar tarafından düzenlenir. Taşımanın kara, deniz, demir veya hava yolu ile yapılması sonucu etkilemez. Bütün bu hallerde, taşıma irsaliyesi düzenlenmesi gerekir.
Kendisine ait vasıta ile kendi eşyasını taşıyanların taşıma irsaliyesi düzenlemesi gerekmez. Çünkü, taşıma irsaliyesi, mal sirkülasyonunun izlenmesi ile ilgili değil, ücret karşılığında eşya taşıyanların izlenmesi ile ilgili bir belgedir.
Taşıma, nakliye komisyoncuları ve acenteleri vasıtası ile yaptırıldığı hallerde, bunların da taşıma irsaliyesi düzenleme zorunluluğu vardır.
Taşınan eşyanın ticari veya gayri ticari nitelikte olmasının önemi yoktur. Ücret karşılığında taşınan eşya ticari mal da olsa, ev eşyası gibi ticari olmayan nitelikte de olsa taşıma irsaliyesi düzenlemesi gereklidir.
Taşıma irsaliyesinde bulunacak bilgiler şunlardır:
1)Sürücünün adı, soyadı, aracının plaka numarası
2)Taşıma irsaliyesini düzenleyenin adı, soyadı, ticaret ünvanı, vergi dairesi hesap numarası
3)Taşınacak malın, taşımayı ücret karşılığında yapacak olanca teslim alındığı tarih
4)Malın cinsi ve miktarı (malın cinsinin açıkça belli olmadığı hallerde, sadece balya, kasa, sandık gibi ambalaj nevinin kaydedilmesi ile yetinilir)
5)Malın kimin tarafından tevdi edildiği
6)Alınan taşıma ücret tutarı
Taşıma irsaliyeleri üç örnek düzenlenir. Bir örneği eşyayı taşıttırana, bir örneği eşyayı
taşıyan aracın sürücüsüne veya kaptanına verilir. Bir örneği de taşımayı yapan nezdinde saklanır. Taşıma irsaliyesinin götürü usulde vergiye tabi olanlar tarafından da düzenlenmesi zorunludur.
Öte yandan, taşıma irsaliyeleri Vergi Usul Kanunu uyarınca vergi mükellefleri tarafından kullanılan belgelerin basım ve dağıtımı hakkında yönetmelik ile tespit edilen 28*20 cm ebadı yanı sıra, 03.04.1986 tarihinden itibaren 14*20 cm ebadında da anlaşmalı matbaalara bastırılarak kullanılabilecektir.
Uygulamada nakliyat ambarlarına nakledilmek üzere getirilen malların ambara giriş tarihi ile sevk tarihleri arasında farklılık bulunduğu, ayrıca birden fazla şahsa ait bulunan malların genellikle tek bir taşıtla taşındığı, bu nedenle malın ambara giriş tarihinde taşıma irsaliyesi düzenlenmesinin fiilen mümkün olmadığı görüldüğünden bu durumlarda nakliyat ambarlarının malın ambara girişi sırasında aşağıdaki belgeyi düzenlemeleri maliye bakanlığınca uygun görülmüştür.
Nakliyat ambarları, daha sonra nakledilmek üzere ambara teslim edilen mallar için aşağıdaki bilgileri ihtiva eden müteselsil seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilen üç nüsha ambar tesellüm fişi düzenleyeceklerdir. Bu şekilde fiş düzenlenmesi halinde fişin bir nüshası malı taşıttırana, bir nüshası malı taşıyan aracın sürücüsüne verilir ve bir nüshası da nakliyat ambarlarında saklanır. Fişin taşıttıran nezdinde kalan nüshası taşıma irsaliyesi örneği yerine geçer.
Ambar tesellüm fişinde en az aşağıdaki bilgiler bulunur:
1)Makbuzu düzenleyen taşıma ambarının adı, soyadı varsa ticaret ünvanı adresi, vergi dairesi ve hesap numarası
2)Malı tevdi edenin adı, soyadı, varsa ticaret ünvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası,
3)Malın ambara giriş tarihi
4)Malın nevi ve miktarı
5)Malın nereye ve kime gönderildiği (alıcının adı ve soyadı)
6)Alınan taşıma ücreti
7)Makbuzun düzenlenme tarihi
8)Malı tevdi eden tarafından düzenlenen sevk irsaliyesinin müteselsil seri ve numarası
Buna göre, ambar tesellüm fişiyle ambara tevdi edilen mallardan birden fazla kişiye ait
olanların tek bir taşıt veya birden fazla taşıtla taşınması suretiyle ambarlardan çıkışı sırasında malları taşınan şahısların ve alıcıların ad ve soyadları ayrı ayrı sütunlarda gösterilen ve taşıma irsaliyesinde bulunması zorunlu olan diğer bilgileri de ihtiva eden liste şeklinde düzenlenecek, bir taşıma irsaliyesi kullanılacaktır. Ayrıca liste şeklinde düzenlenecek taşıma irsaliyesine tesellüm fişlerinin bir örneği ile, malı taşınan tarafından düzenlenen sevk irsaliyesinin de eklenmesi zorunludur.
Bir taşıtla sadece bir kişiye ait malın ambar girişi yapılmadan taşınması halinde ise ambar tesellüm fişi düzenlenmesine gerek bulunmayıp, sadece taşıma irsaliyesi ve malı taşınan veya malı taşıttıran tarafından sevk irsaliyesi düzenlenmesi gerekir.
Ambar tesellüm fişlerinde; yukarıda sayılan asgari bilgiler yanında ayrıca, tesellüm fişinin müteselsil seri ve sıra numarası, müşterinin, komisyoncunun veya aracının adı, soyadı, ticaret ünvanı, adresi varsa vergi dairesi ve hesap numarasına ilişkin bilgiler de bulunacaktır.
Diğer taraftan, gerek ambar tesellüm fişleri ve gerekse toplu şekilde düzenlenen taşıma irsaliyesinin ***8220;Vergi usul kanunu uyarınca vergi mükellefleri tarafından kullanılan belgelerin basım ve dağıtımı hakkında yönetmelik***8221; ile Vergi Usul Kanunu genel tebliğlerinde belirtilen esaslara uyulmak şartıyla anlaşmalı matbaalara bastırılarak veya noter tasdikli olarak kullanılması gerekmektedir.
01.01.1991 den itibaren uygulamada tesellüm fişlerinde bulunması zorunlu olan bilgiler yeniden belirlenmiştir.
Bu açıklamalara göre, sevk irsaliyesi ve ambar tesellüm fişi ayrı ayrı düzenlenmesi gereken belgeler olduğundan, nakliyat ambarları tarafından yapılan mal sevkıyatında her iki belgede de kanunen bulunması gereken bilgilerin tam olarak yer alması zorunludur.
Ancak, 01.01.1991 tarihinden itibaren, müşteriler tarafından ambara teslim edilmesi amacıyla malın sevki sırasında düzenlenen sevk irsaliyesinin ambar tesellüm fişine eklenmesi ve birlikte bulundurulması halinde, sevk irsaliyesindeki bazı bilgilerin, ambar tarafından teslim alınması sırasında düzenlenen ambar tesellüm fişinde tam olarak yer alması aranmayacaktır.
Buna göre, sevk irsaliyesi ile ambar tesellüm fişinin birlikte bulunması halinde, ambar tesellüm fişlerinde;
1)Makbuzu düzenleyen taşıma ambarı işletmecisinin adı, soyadı, varsa ticaret ünvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası
2)Malı tevdi edenin adı, soyadı varsa ticaret ünvanı
3)Malın ambara giriş tarihi
4)Malın nevi ve miktarı
5)Malın nereye ve kime gönderildiği (alıcının adı ve adresi)
6)Alınılan taşıma ücreti
7)Makbuzun düzenlenme tarihi
8)Malı tevdi eden tarafından düzenlenen sevk irsaliyesinin müteselsil seri ve sıra numarasının bulunması yeterli sayılacaktır.
