a-)Hava koşullarından korunma derecesine göre sınıflandırma
Hava koşullarından korunma derecesi göre depolar açık ve kapalı depolar şeklinde sınıflandırılmaktadır.
Açık Hava Depoları
Açık hava depolarında depo alanının dört tarafını ve üzerini kapatan herhangi bir yapı (bina) bulunmamaktadır. Depo sahası genellikle giriş çıkış kontrolü açısından duvar, tel örgü veya metal bir malzeme ile çevrilmiştir.
Bu tür depoların yatırım maliyeti düşüktür. Açık hava deposunda yer alan ürün ve malzemeler büyük oranda yağmur, güneş, sıcak ve soğuk hava koşullarına karşı korunmaya ihtiyaç duymamaktadırlar.
Yine açık sahalarda depolanan bazı malzemeler kısa veya uzun dönemli kalışlarda bir örtü (plastik, kumaş, muşamba vb.) ile korunma gereksinimi gösterebilmektedir.
Depolanan malzemeler hava koşulları ile doğrudan ve/veya dolaylı temas halindedir. Bu alanlarda depolanan ürün ve malzemelere tomruk, araç, makine, tuğla, geri dönüşüm kağıt atık ve demir hurda örnek olarak verilebilir.
Kapalı Depolar
Kapalı depolar, çok çeşitli malzemelerden (betonarme, çelik, metal panel vb.) imal edilmiş yapı türlerinde olabilmektedir. Amaç, kontrollü sıcaklık ve aydınlatmaya izin verilse bile muhafaza edilen malzemeleri hava koşullarına karşı bütünüyle korumaktır.
Soğuk Hava Depoları
Kapalı depoların özel bir türü de soğuk hava depolarıdır. Bu depoların temel amacı doğrudan ürünü bozulmadan muhafaza etmektir.
Böylelikle ürünün raf ömrü ve ticari değeri korunabilmektedir.
Et, balık, süt, yoğurt, dondurma, sebze ve meyve, ilaç gibi ürünler daima ilk noktadan kullanıcıya kadar tüm zincir içerisinde; taşıma ve depolama operasyonlarında sürekli ısı kontrolüne tabi tutulmaktadırlar.
Bu özellikteki ürünler için yapılan taşıma ve depolama işlemlerine soğuk zincir lojistik operasyonları adı verilmektedir.
b-)Ürünün türüne ve özelliklerine göre sınıflandırma
Depolanan malzemenin özelliklerine göre depolar, hammadde, yarı mamul ve tamamlanmış ürün depoları şeklinde sınıflandırılabilmektedir. İmalatın amacı pazarın talebine uygun biçimde belirli miktar ve kalitedeki ürünün üretilmesidir. Üretim faaliyetlerinde işgücü, makine, malzeme ve tesis genel giderleri önemli maliyet kalemleridir. Tam zamanında sipariş gerçekleştirme ve katlanılan maliyetlerin düşürülmesi tüm işletme operasyonlarının uyumlu çalışmasıyla mümkündür. imalat sektöründe hammadde, yarı mamul, bileşen (komponent)/hazır parça ve tamamlanmış ürün (mamul) depo türleri bulunmaktadır. Farklı özelliklere sahip bu kalemler çok tabiidir ki farklı özelliklere sahip depolarda korunmaktadır.
Hammadde Depoları
Hammadde deposunda, üretimde kullanılan hammaddeler yer almaktadır. Bu depolar genellikle üretim tesisi ile aynı yerleşim yerinde bulunmaktadır. Daha sonra üretim programına bağlı olarak imalat sürecine dahil olurlar. Söz konusu malzemenin türüne bağlı olarak açık veya kapalı alanda muhafaza edilebilirler.
Yarı mamul Depoları
Yarı mamul, tek başına nihai ürün olarak işlev görmeyen kısmen tamamlanmış ürünlerdir. Yarı mamuller imalat sürecinin farklı aşamalarında ürünle birleştirilirler. Yarı mamul, işletme içerisinde üretilebildiği gibi dışarıdan tedarikçilerden de satın alınabilmektedir. Yarı mamul depoları, üretim için gerekli malzemelerin (yarı mamul, hazır parça ve bileşenler vb.) geçici saklandıkları yerdir. Bu nedenle yarı mamul deposunda geçirilen süre son derece azdır. Bu tür depolar, otomobil, beyaz eşya ve tüketici elektronik ürünlerini üreten büyük ölçekli tesislerde önemli görev üstlenmektedir.
Tamamlanmış Ürün Depoları
Tamamlanmış ürün (mamul) deposunda üretim süreçleri sonunda elde edilen nihai ürünler yer almaktadır. Örnek vermek gerekirse bir tekstil fabrikasındaki tamamlanmış ürün deposunda üretimden çıkan ürünler bulunmaktadır. Müşteri siparişi için muhafaza edilen bu ürünler faaliyet alanına göre değişmekle birlikte kadın, erkek, çocuk, beden ve renk gibi kategorilerde sınıflandırılmaktadır. Tamamlanmış ürün depolarını aşağıdaki örneklerle açıklayabiliriz. Tamamlanmış ürün depoları çoğunlukla muhafaza ettikleri ürünün ismi ya da ürünün içinde bulunduğu genel sınıfı ile adlandırılmaktadır.
Gıda Depoları
Gıda depoları, gıdaların özelliklerine işlenmiş ve/veya işlenmemiş ürün grubuna göre çok çeşitli sınıflarda olabilmektedir. Sebze ve meyveden paketlenmiş ürünlere (bisküvi, şekerleme ve çikolata grubu, makarna vb.), hayvansal ürünlerden içecek gruplarına kadar çok geniş bir yelpazede olabilmektedir. Söz konusu ürünler özelliklerine göre sıcaklık ve havalandırma, raf sistemi, ürün giriş çıkış sıklığı ve büyüklüğü, temizlik ve bakım gibi konular dolayısı ile özel bina, donanım ve işletim ilkelerine sahiptir.
Tehlikeli Madde Depoları
Tehlikeli madde depoları, muhafaza edilen malzemelere (yanıcı, patlayıcı, tutuşucu, vb.) bağlı olarak uzmanlık gerektirmektedir. Yasal çerçeve ile birlikte can, mal ve çevre emniyeti konusunda katı kuralların harfiyen uygulanması gerekmektedir.
c-)Mülkiyet biçimine göre sınıflandırma
Mülkiyet biçimine göre depolar, özel, kamu kurum ve kuruluşlarına ait depolar, kontratlı depolar ve leasing depolar şeklinde ayrılmaktadır.
Özel Depolar
Özel depolar, mülkiyeti kişi veya kuruma ait olan depolardır. Arazi, bina ve ekipman yatırımları depo sahibi tarafından karşılanmaktadır. Depo operasyonları, işgücü, yönetim, kontrol ve izleme, esneklik, sigorta, risk ye tehlikeler (kayıp, hasar, iş kazası, yangın, vb.), maliyetler ve vergiler, depo sahibi sorumluluğundadır. Özel depolar, imalat tesisinin içinde olabileceği gibi işletme faaliyet alanına göre farklı coğrafi bölgelerde de olabilmektedir.
Bu depolarda işletme amaçlarına uygun bir biçimde hammadde, yarı mamul ve nihai ürün depolaması yapabilmektedir.
Kamu Kurum ve Kuruluşlara Ait Depolar
Kamu kurum ve kuruluşları çok çeşitli alanlarda faaliyet gösterebilmektedir. Hastane, üniversite, adliye, banka, belediye vb. farklı amaçlarla kurulmuş kamu tarafından işletilmekte olan birim ve onlara ait depo (ayniyat vb.) bulunmaktadır. Lojistik alanında ise deniz ve hava limanlarındaki depolama alanları, konteynır sahaları, demiryollarına ait terminal ve ambarlar, silolar ve antrepolar ilk akla gelen yerlerdir.
Kontratlı Depolar
Bir deponun tamamı veya bir bölümünün sözleşme esasları dahilinde kiralanmasıdır. Kiralama yöntemi ile arazi, bina, park alanları gibi depo ilk yatırım maliyetleri ortadan kaldırılmış olmakta İşletme amacına uygun bir yerleşim noktası ve talebe karşı esneklik getirişi vardır. Ayrıca, kiralayan taraf için pazar gelişimi ve rekabet gibi konular açısından önemli risklere karşı önlem alma fırsatı verir.
Finansal Kiralama (Leasing) Depolar
Finansal kiralamada, doğrudan kredi verme yerine; kredi kuruluşu, müşterisine fon tesis etmekte, bu fon ile müşterinin istediği ve seçtiği taşınır veya taşınmazı satın almakta, finansal kiralama konusu malın hukuki açıdan mülkiyeti kredi kuruluşunda kalmakta, zilyetliği (kullanımı) ise müşteriye devredilmektedir. Müşteri malın kullanımı karşılığında kredi kuruluşuna bir bedel (kira) ödemekte; süre sonunda mal ya kredi kuruluşuna iade edilmekte veya müşteri tarafından satın alınmaktadır. Leasing depolar, finansal kiralama firması aracılığı ile sağlanan depolardır. Leasing anlaşması yapan taraf kiracı) açısından en önemli faydası ihtiyaca uygun bir biçimde “kullanıma hazır depo”nun sağlanmasıdır. Böylelikle zaman ve maliyet faydası yaratılmaktadır. Leasing sözleşmesi içerisinde ticari ve hukuki sorumluluklar belirlenmektedir. Kiralama süresi, kapsamı ve sözleşme sonundaki opsiyonlar karşılıklı olarak görüşülmektedir. Bu kapsam içerisinde depo içi bina, donanım ve yasal sorumluluklar detaylı bir şekilde incelenmelidir. Depo kararları başlıklı ilerleyen bölümde kiralama ve leasing konuları yeniden ele alınacaktır.
d-)İşletme fonksiyonuna göre sınıflandırma
İşletme fonksiyonuna göre depolar; lojistik, dağıtım, genel saklama ve hizmet depoları şeklinde ayrılabilmektedir. Dış kaynaktan yararlanma yöntemiyle depo hizmeti satın alınmaktadır.
Lojistik Depolar
Lojistik hizmet üretenler tarafından işletilen depolarda bir ya da çok sayıda müşteriye hizmet verilebilmektedir. Alanında uzman olan lojistik işletmeleri depo yatırımları ile birlikte müşterilere çok geniş bir yelpazede hizmetleri; taşıma, depolama, dağıtım, ambalajlama, paketleme vb. hizmetleri sunabilmektedir.
Dağıtım Depoları
Dağıtım depoları belirli sürelerle yüksek miktarlarda ürün depolamalarının yapıldığı yerler olarak karşımıza çıkmaktadır. Dağıtım depoları müşterilerinden aldıkları ürünleri bu merkezlerde toplamakta, elleçleme yapmakta ve ilgili adreslere müşterisi adına teslim etmektedirler. Dağıtım merkezi ve aktarma merkezi şeklinde farklı türleri bulunmaktadır. Aktarma merkezlerinde depolama yapılmamakta hızlı ürün giriş ve çıkışı gerçekleşmektedir. Kargo işletmeleri, dağıtım ve lojistik yapan firmalar örnek gösterilebilir.
Genel Saklama Depolamaları
Genel saklama depoları, aldıkları eşyaları değerine, özellikleri ve işgal ettiği alana göre belirli bir süre için saklanması karşılığında ücret alınan depolardır. Ev ve ofis eşyaları, kara ve deniz araçları (araba, motosiklet, tekne vb.), iş makineleri bu depolarda saklanabilmektedir.
Hizmet Depoları
Hizmet depoları çok sayıda ve farklı özellikteki malzemeyi saklama ihtiyacından dolayı basit veya karmaşık uygulamalara sahne olabilmektedir. Örneğin kimya endüstrisinde selüloz cila üreticisi bir firmanın, katı, sıvı ve gaz ürünler için farklı depo ihtiyaçları vardır. Bu durum aynı endüstride bile farklı depolama sistemlerini gerektirir. Ülkemizde bu tür hizmet depoları gelişme aşamasındadır.
Yerleşim Yerine Göre Sınıflandırma
Coğrafi yerleşim yerine göre depolar; merkezi, bölgesel ve transit depolar şeklinde sınıflandırılmaktadır.
Merkezi Depolar
Merkezi depolar önemli coğrafi konuma sahip ve yüksek hacimli ürün girişinin olduğu yerlerdir. Hedef pazar ya da müşteri grubuna göre bağlı olarak kıta veya ülke içerisinde birden fazla bölgeye hizmet verebilecek şekilde depo kuruluş yeri tespit edilmektedir. Örneğin büyük bir üretim tesisinin hedef pazara yakın bir noktada kurduğu depolardır. Ürünler genellikle bu merkezde toplanır, saklanır ve dağıtımı yapılır. Ayrıca pazar ve müşteri taleplerine uygun bir biçimde gruplandırma ve uyumlandırma vb. desteği verirler.
Bölgesel Depolar
Bölgesel depolar, belirli bir coğrafi bölge veya şehre hizmet veren depolardır. Çoğunlukla ulusal çapta ve müşterilerin yoğun bulunduğu bölgede faaliyet gösterilmektedir. Örneğin Doğu Anadolu bölgesine hizmet eden Erzurum Bölge Deposu gibi.
Transit Depolar
Transit depolar, kısa süreli ürün aktarmaları için kullanılmaktadır. Ürün giriş çıkışlarının yüksek olması nedeniyle ürünlerin bekleme süreleri son derece düşüktür. Esas amaç, birçok noktadan transit depoya gelen ürünlerin ayrıştırma ve/veya birleştirme operasyonları ile birlikte belirli bir pazar ve müşteri grubuna hızla sevk edilmesidir.
f-) Otomasyon düzeyine göre sınıflandırma
Depolarda kullanılan teknoloji seviyesine göre depolar; geleneksel, yüksek yoğunluklu ve otomatik depolar şeklinde sınıflandırılmaktadır.
Geleneksel Depolar
Geleneksel depolar genellikle raf sistemi ve başta forklift olmak üzere mekanik araçlarla donatılmıştır. Yükseklik forklift kapasitesine bağlı olarak ortalama 6-7 metre civarındadır. Dolayısı ile raf sistemi buna göre ayarlanmıştır.
Yüksek Yoğunluklu Depolar
Depoya ürün giriş çıkış trafiği hayli yüksektir. Depoda yüksek hacimden dolayı ortalama 10 metrenin üzerinde olan “yüksek irtifa rafları” tercih edilmektedir. Dolayısı ile sadece forklift kullanımı yeterli olmamaktadır. Daha yüksek noktalara erişebilen reach truck, turret truck vb. araç ve sistemler kullanılmaktadır.
Otomatik Depolar
Otomatik depolarda insan faktörü en aza indirgenmektedir. Bu tür depolarda operasyonların tamamına yakını bilgisayar desteklidir. Operasyonlar otomatik depolama ve geri alma sistemleri (AS/RS), konveyörler, rollerlar, kaldırma ekipmanları vb. ile yürütülmektedir. Tüm yapıtaşlarının bir bütün haline dönüştüğü Depo Yönetim Sistemleri ile hata ve kayıplar ortadan kaldırılmakta ve büyük verimlilik artışı sağlanmaktadır. Depolarda bilgi ve iletişim teknolojilerinin mekanik sistemlerle entegre edilmesi ile birlikte yatırım ve bakım maliyeti yükselmektedir.
